EU-beleidsgids voor de circulaire economie

EU-beleidsgids voor de circulaire economie

Met een van de meest uitgebreide agenda's voor de overgang naar een duurzame economie implementeert de EU strenge doelstellingen en coördineert ze acties rond specifiek beleid om deze doelen te bereiken. Het in de gaten houden van deze veranderingen is niet alleen cruciaal voor de naleving in de afval- en recyclingsector, maar ook om toegang te krijgen tot relevante kansen voor innovatie in een circulaire economie.

Bij het vaststellen van de agenda dient de EU Green Deal als leidraad voor een groot aantal initiatieven, beleidsmaatregelen en doelstellingen op het gebied van afval en recycling. De Green Deal geeft prioriteit aan een allesomvattende aanpak voor de hele economie om koolstofneutraliteit in de EU te bereiken tegen 2050 en de netto-uitstoot van broeikasgassen met 55% te verminderen tegen 2030.

EU-doelstellingen voor afvalbeheer

Om meer actie te stimuleren, heeft Europa hoge recycling- en stortreductiedoelstellingen vastgesteld als onderdeel van de Kaderrichtlijn Afval (2008) en de Richtlijn Storten (1999). Deze omvatten:

• Recycling van huishoudelijk afval of voorbereiding van afval voor hergebruik verhogen tot 55% in 2025, 60% in 2030 en 65% in 2035.
• Recycling van verpakkingsafval verhogen naar 65% tegen 2025.
• Terugdringen van stortafval tot 10% tegen 2035.

Er zijn aanvullende nationale doelstellingen in Frankrijk, Duitsland, Portugal, Zweden, Oostenrijk (herbruikbare drankverpakkingen tot 25% in 2025 en 30% in 2030) en Roemenië.

Momenteel hebben lidstaten moeite om deze doelstellingen te halen. Uit een beoordeling van 2023 van de waarschijnlijkheid dat landen hun doelstellingen halen, blijkt het volgende:

• 18 landen lopen het risico dat ze de doelstelling van 55% recycling van stedelijk afval of voorbereiding voor hergebruik voor 2025 niet halen.
• 13 landen lopen het risico dat ze hun stedelijk afval dat naar stortplaatsen gaat in 2035 niet met 10% hebben verminderd.
• 19 landen lopen het risico dat ze het streefcijfer voor recycling van kunststofverpakkingen van 50% tegen 2025 niet halen.

Naast deze richtlijnen bevat de verordening betreffende de transport van afvalstoffen (Waste Shipment Regulation - WSR), die in 2023 actief werd, nieuwe maatregelen om de illegale handel in afvalstoffen aan banden te leggen. Ook zijn er maatregelen om de milieuschade van de uitvoer van afvalstoffen naar landen buiten Europa te beperken.

De verordening verbetert de beoordeling van de transport van afvalstoffen naar niet-OESO-landen, waar het afvalbeheer minder gereguleerd is. De verordening verbiedt ook het transporteren van gevaarlijk afval en ongevaarlijk plastic naar niet-OESO-landen, tenzij ze een circulair afvalbeheer kunnen aantonen.

EU-actieplan voor een circulaire economie

Het actieplan voor de circulaire economie (CEAP), dat in 2020 is aangenomen, wordt beschouwd als een van de belangrijkste pijlers van de Green Deal van de EU. Dit plan is gericht op een gelijktijdige overgang naar een circulaire economie en het bevorderen van economische groei door het creëren van banen.

Recente updates van het CEAP-controlekader in 2023 leggen nieuwe nadruk op materiaalefficiëntie en het binnen de planetaire grenzen houden van de consumptie.

CEAP richt zich op overwegingen in de hele waardeketen, te beginnen met duurzaam ontwerp, waarbij wordt opgemerkt dat "terwijl tot 80% van de milieueffecten van producten worden bepaald in de ontwerpfase", producenten meer stimulans nodig hebben om hun activiteiten circulair te maken. Het is gericht op het verbeteren van beleid en wetgeving in de belangrijkste waardeketens van de sector om:

• De duurzaamheid van producten verbeteren
• De hulpbronnen- en energie-efficiëntie van producten verhogen
• De gerecyclede inhoud van producten verhogen
• Revisie en hoogwaardige recycling mogelijk maken
• De koolstofvoetafdruk van producten verkleinen
• Beperken van eenmalig gebruik en geplande veroudering
• De vernietiging van onverkochte duurzame goederen verbieden
• 'Product-as-a-service' bedrijfsmodellen stimuleren
• Digitaliseren en het delen van productinformatie mogelijk maken (digitale paspoorten, tagging, watermerken, etc.)
• Stimuleren van productprestaties voor de circulaire doelstellingen

Hoogtepunten van CEAP voor afvalbeheerders :

• Uitgebreide verantwoordelijkheid van de producent: Het concept dat fabrikanten verantwoordelijk zijn om ervoor te zorgen dat hun producten geen negatieve impact hebben op de maatschappij of het milieu, kan partnerschappen met afvalbeheerders ondersteunen. Updates van de Kaderrichtlijn Afval hebben geleid tot de eis voor lidstaten om EPR-tarieven in te stellen om de recyclebaarheid te verhogen en de Richtlijn Verpakking en verpakkingsafval vereist dat lidstaten systemen instellen voor het retourneren of hergebruiken of recyclen van verpakkingen van consumenten naar producenten om recyclingpercentages te verhogen.
• Beginsel dat de vervuiler betaalt: Het heroriënteren van financiële stromen om afvalproductie te ontmoedigen, kan investeringen ondersteunen in afvalverlichtende diensten die door afvalbeheerders worden aangeboden.
• Verbetering van de markten voor secundaire materialen: Binnen het CEAP is een belangrijke beleidsdoelstelling het verbeteren van de infrastructuur voor secundaire materiaalmarkten om de recycling- en hergebruikpercentages te verhogen.
• Certificering van industriële symbiose: Industriële symbiose is het gebruik van industriële bijproducten als input in andere productieprocessen. De EU wil industriële symbiose mogelijk maken met een rapportage- en certificeringskader.
• Focus op digitale traceerbaarheid: De EU wil het digitaal volgen, traceren en in kaart brengen van hulpbronnen verbeteren. Dit omvat vitale informatie voor afvalbeheerders, zoals gegevens over de samenstelling van materialen en recyclingvereisten.
• Platform voor financiële ondersteuning van de circulaire economie: Als onderdeel van haar CEAP lanceert de EU een platform om projecten te begeleiden en te stimuleren door middel van financiële capaciteitsopbouw en stimuleringsmaatregelen.
• Uitgebreide opleidingsmogelijkheden: De EU zal het MKB ondersteunen met opleiding en advies via het Europees kenniscentrum voor efficiënt hulpbronnengebruik.

Prioritaire sectoren en gekoppeld beleid

Productontwerp en etikettering

• Richtlijn ecologisch ontwerp (2009) ,
• Verordening ecologisch ontwerp voor duurzame producten (voorgesteld in maart 2022)
• Kaderverordening energie-etikettering

Elektronica en ICT (elektronisch afval)

• Richtlijn afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (WEEE)
• Wet Kritische Grondstoffen

Batterijen en voertuigen

• Richtlijn autowrakken
• EU-batterijverordening

Verpakking

• Richtlijn verpakking en verpakkingsafval
• Voorgestelde wijzigingen omvatten updates zoals beperkingen op kunststofverpakkingen voor eenmalig gebruik, gerecyclede inhoud van kunststofverpakkingen, 2030-doelstellingen voor hergebruik van verpakkingen, vereisten voor statiegeldsystemen en PFAS-beperkingen.

Kunststoffen

• Richtlijn over plastic producten voor eenmalig gebruik
• Europese kunststoffenstrategie

Textiel

• Opmerkelijke doelstelling: Lidstaten zijn verplicht om tegen 1 januari 2025 systemen voor gescheiden textielinzameling op te zetten.
• EU-strategie voor duurzaam en circulair textiel
• Traject voor de overgang naar een ecosysteem voor textiel, gepubliceerd in 2023.
• Verordening etikettering textielproducten

Bouw en gebouwen

• Doelen van de Kaderrichtlijn Afval (zie hierboven).

Voedsel, water en voedingsstoffen

• Een in 2023 voorgestelde wijziging van de Kaderrichtlijn Afval omvat doelstellingen voor de vermindering van voedselafval van 10% in de verwerkings- en productiesector en 30% per hoofd van de bevolking gezamenlijk in de detailhandel en consumptiesectoren tegen 2030.

De ESG-agenda van de EU

Een andere pijler van de Green Deal van de EU die zich uitstrekt tot de Europese beleidsagenda met betrekking tot maatschappelijke verantwoordelijkheid is de wetgeving op het gebied van milieu, maatschappij en goed bestuur (ESG), waarin eisen zijn opgenomen waaraan veel afvalbeheerders moeten voldoen.

• CSRD: Om duurzame financiering en duurzaam ondernemen te bevorderen, zijn bedrijven van een bepaalde omvang nu verplicht om hun ESG-prestaties te rapporteren onder de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), met gefaseerde invoering van vereisten voor verslagen die in 2025 worden gepubliceerd voor het verslagjaar 2024.
• EU-taxonomie: Daarnaast delen veel bedrijven gegevens over hoe hun activiteiten overeenkomen met de EU Taxonomy, die wordt gebruikt om te classificeren welke economische activiteiten als "duurzaam" worden beschouwd voor beleggingsdoeleinden.
• CSDDD: Tot slot is onlangs ook de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) aangenomen om de transparantie van de toeleveringsketen te bevorderen en het milieu en de mensenrechten te beschermen.
• EU-richtlijn inzake groene claims: Om het risico van greenwashing door het labelen of op de markt brengen van producten als duurzaam zonder verificatie te minimaliseren, heeft de EU een Green Claims Directive geïntroduceerd om richtlijnen en regels op te stellen voor het op de markt brengen van producten of diensten als "duurzaam". Dit zal consumenten helpen om de beschikbare opties beter te begrijpen.

Deze beleidsgids is een hulpmiddel voor de milieusector om inzicht te krijgen in de risico's bij naleving van de regelgeving. Misschien nog wel belangrijker is dat het de hefbomen schetst waarmee de EU circulariteit de komende jaren zal bevorderen.